مشاوره کودک و نوجوان نوعی از خدمات مشاوره است که سعی دارد، از بروز یا تشدید مشکلاتی که می توانند بر رشد، سازگاری و سلامت اجتماعی، هیجانی و شناختی کودکان و نوجوانان تأثیر منفی گذارند، پیشگیری کند.

فرایند مشاوره این امکان را برای کودک و نوجوان فراهم می کند، تا مشکلات سازگاری و یا بهم ریختگی و نابسامانی های هیجانی خود را در محیطی امن ابراز و برای پیدا کردن راه حل های آنها اقدام شود.

در فرایند مشاوره کودک و نوجوان از روش ها وفنون تخصصی متفاوتی استفاده می شود.

در مورد کودکان و متناسب با سن و سال او ممکن از از روش های مختلف نظیر: استفاده از گفتگو با خود کودک، مصاحبه با والدین، مصاحبه با معلم و مشاور مدرسه به فراخور سم و سال و مشکل کودک می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. در عین حال به دلیل رشد زبانی محدود تر کودکان در سنین پیش از دبستان و حتی گاه در سال های اولیه دوران تحصیل، متخصصان از روش هایی که تاکید کمتری بر کلام دارند نظیر: مشاهده بازی خودانگیخته کودک( بازی درمانی)، بازی نقش های برنامه ریزی شده، نمایش درمانی، مشاهده نقاشی های کودک و داستان هائی که در مورد این نقاشی ها می سازند و سایر روش هائی که به کودک فرصت ابراز آزاد افکار و احساساتش را در مورد خود و سایرین می دهد استفاده می شود. کمک به کودک تا بتواند موثر تر از قبل در مورد نیاز ها و ترس هایس حرف بزند و خواسته ایش را پاسخ بگیرد هدف اصلی فرایند مشاوره با کودک است.

از آنجائی که والدین یا سایر ایفا گران نقش والدی (مراقبت کنندگان) نقش بسیار مهمی در شناسائی نیازها و ناکامی ها و ترس ها کودک و نیز ارضا شدن نیاز ها و برطرف شدن مشکلات و تهدید ها  دارند، حضور و مشارکن آنها در فرایند مشاوره حیاتی است. گاه برطرف شدن مشکلات کودک مستلزم تغییر رفتار والدین و یا حتی درمان مشکلات هیجانی خود آنهاست که به عنوان بخشی از فرایند یاری رسانی به کودک باید مورد توجه مشاور قرار بگیرد.

از آنجائی که نوجوانان مهارت های کلامی رشد یافته تری از کودکان دارند، در فرایند مشاوره با آنان علاوه بر فنون کلی که در موردکودکان نام برده شد، از روش های مبتنی بر ارتباط کلامی نیز بیشتر از مشاوره کودک می توان استفاده کرد.

مشاوره برای نوجوانان و جوانان کم سن و سال می تواند به آنها کمک کند تا آگاهی بیشتری نسبت به  تجربه های احساسی خود پیدا کرده و قابلیت حل مسئله شان در مواجهه مسائل، موقعیت ها یا تعارض های درون فردی یا بین فردی بیشتر شود.

برخی از مواردی که نیاز است تا افراد بخاطر آن به مشاوره کودک و نوجوان مراجعه کنند عبارتند:

– نیاز والدین به آگاهی از شرایط و نیاز های رشد هیجانی، اجتماعی و شناختی کودک و نوجوان خود.

– نیاز والدین به ارزیابی عینی دانش و مهارت و سایر شایستگی های مورد نیاز خود برای زمینه سازی رشد و تربیت کودک و نوجوان خود.

– مشکلات انطباق با شرایط خانوادگی( نظیر سازگارب با خواهر و برادر، عضور تازه وارد، دوری،  مرگ یا مهاجرت عزیزان، نزاع و ناسازگاری های والدین و طلاق، بیماری های شدید م مزمن جسمی و یا هیجانی اعضا خانواده)

– مشکلات مربوط به سوء مصرف مواد و اعتیاد ( اعضا خانواده یا کودک و نوجوان)

– موضوع و قربانی آزار جسمی، روان شناختی و یا جنسی بودن.

–  وجود و  اختلالات رفتاری و هیجانی( نظیر:افسردگی، اضطراب، ترس های مرضی، اختلالات خوردن و…)

–  وجود رنج ناشی از بی هدفی، کمبود روحیه، دلمردگی، فقدان انگیزه و علاقه

– مشکلات انطباق با شرایط تحصیلی( نظیر ضعف تحصیلی، افت تحصیلی،  ناسازگاری با اولیا مدرسه، ناسازگاری رفتاری با همکلاسی ها و همسن ها، نیاز به کمک برای انطباق با تغییر محل تحصیل، انتخاب رشته تحصیلی و…).

-مشکل در روابط بین فردی و یا میل به بهبود آن

-مشکل در درک و کنترل نیاز های جنسی.

– مشکل در مدیریت خشم و پرخاشگری و هیجان خواهی.

– آماده شدن برای مواجهه کارآمد با دنیای پیچیده شغلی.

–  بهبود قابلیت مواجه شدن با نیاز های معنویت و نیاز ها یا بحران های معناجوئی.

خصوصیات یک مشاور کودک و نوجوان

مشاور کودک و نوجوان فردی است با حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد در یکی از رشته های مشاوره با گرایش های کودک و نوجوان، خانواده و یا روان شناسی بالینی که پس از گذراندن دوره های کارورزی نظارت شده زیر نظر متخصصان هیئت علمی دانشگاه مجوز فعالیت از سازمان نظام روان شناسی و مشاوره کشور اخذ کرده است.

 

دکتر بهمن بهمنی؛ دکترای مشاوره، دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی