مشاوره شغلی ماهیتا مشابه سایر انواع خدمات مشاوره نظیر مشاوره ازدواج یا مشاوره بالینی است ولی آنچه که مشاوره شغلی را متمایز می کند، تلاش مشاور برای کمک به افراد است تا بتواند تصمیمات درستی در مورد انتخاب، حفظ و ارتقا شغل بگیرد.
مشاوران شغلی به افراد کمک می کنند تا علاوه بر بررسی و انتخاب شغلی که بیشترین کارآمدی و بنابراین رضامندی شغلی را فراهم می کند، بتوانند در آن شغل به خوبی عمل کرده و ارتقا یابند و یا حتی اگر لازم شد در داخل آن شغل تغییر موقعیت داده و گاه نیز به طور کلی شغل خود را با هدف بهبود شرایط تغییر دهند.
روانشناسان معتقدند که بین شغل و ویژگی های شاغل ارتباط وجود دارد. این بدان معناست که بهترین کارایی شغلی و بنابراین رضایتمندی از شغل در بین افرادی که ویژگی های شخصیتی شان با خصوصیات شغلی که دارند تناسب بیشتری دارد، دیده می شود.
سنجش شغلی:
از ابزارهای سنجش در فرایند مشاوره شغلی برای کمک به مراجع استفاده می شود تا بتواند تصمیم های واقع گرایانه تری در رابطه با شغلش بگیرد. به طور کلی این ابزارها به سه گروه تقسیم می شوند.
- پرسش نامه های رغبت سنج(علاقه سنجی).
- پرسش نامه های شخصیت
- آزمون های قابلیت و توانایی
این پرسش نامه های رغبت یا علاقه مندی میزان علاقه ای که فرد به گروه های مختلف شغلی دارد را می سنجد.
بر اساس یکی از دسته بندی های رایج از علاقه مندی های شغلی، شش گروه رغبت شغلی در بین افراد شناسایی شده است.
- افرادی با علاقه مندی های واقعیت گرایانه
- افرادی با ویژگی های جستجوگر یا بررسی کننده
- افرادی با ویژگی های هنری
- افرادی با جهت گیری و علایق اجتماعی
- افرادی با ویژگی های تهور گرا
- و بالاخره افرادی با ویژگی های عرف گرایانه
البته اغلب مردم عملا ترکیبی از این گرایش ها را دارا هستند و با این حال در یکی بیش از بقیه جلوه می کنند.
از آزمون های توانایی یا قابلیت نیز به منظور پیش بینی میزان قابلیت فرد برای موفقیت در یک گروه شغلی استفاده می شود.
استفاده از پرسش نامه های شخصیت نیز بر این فرض مبتنی هستند که برخی از شخصیت ها برای برخی از انواع شغل، تناسب بیشتری دارند و سازگاری شغلی بهتری را تامین می کنند. به عنوان مثال افراد برون گرا از مشاغلی که روابط اجتماعی، تنوع و هیجان بیشتری دارند بیش از افراد درون گرا لذت می برند. یا اینکه افراد درون گرا معمولا به انتخاب رشته های تحصیلی و شغلی ای که کمتر به مراورده های اجتماعی و تنوع جویی نیاز داشته و بیشتر ابزاری یا انتزاعی هستند، علاقه نشان داده و در این مشاغل بهتر عمل می کنند.
فرایند مشاوره شغلی:
برای اینکه یک مشاور شغلی بتواند خدمتی حرفه ای در اختیار مراجع خود قرار دهد معمولا لازم است مراحلی طی شود:
- ارزیابی کاملی از وضعیت سلامت روان فرد انجام شود
- ارزیابی کاملی از سبگ شخصیتی فرد انجام شود.
- ارزیابی کاملی از علایق و رغبت های شغلی فرد انجام شود
- اطلاعات کاملی در مورد ویژگی های مشاغل مختلفی که فرد به آنها علاقه نشان می دهد در اختیار مراجع قرار داده شود
- به فرد کمک می شود تا بتواند ارزیابی واقع بینانه ای از میزان انطباق ویژگی های شخصیتی اش با شغل با مشاغلی که بیشترین تناسب را با آنها دارد را به دست آورد.
- با توجه به جمیع متغیر های مؤثر بر انتخاب و سازگاری شغلی مثل درآمد ، مسافت، آینده شغل از منظر تحولات اقتصادی اجتماعی و … به بهترین انتخاب ممکن دست بزند.
مشاوران شغلی، علاوه بر انتخاب شغل در کمک به افراد برای حفظ شغل و پیشرفت و ارتفا در آن نیز می توانند بسیار مفید باشند.
کمک به افراد برای سازگاری با ابزار، فرایندها و مقتضیات شغلی و نیز سازگاری بهتر با روسا، همکاران، زیردستان و ارباب رجوع یا خریداران خدمات و کالا نیز بخشی از خدماتی است که افراد می توانند از مشاوران شغلی دریاقت کنند.
گاه نیز افراد به دلیل ابتلا به بیماری ها جسمی یا روان شناختی، ممکن است در سازگاری شغلی مشکل جدی پیدا کنند. مشاوران شغلی در کمک رسانی تخصصی به این افراد می توانند بسیار مفید واقع شوند.
در برخی از مشاغل سخت یا مشاغلی که شرایط خاص آنها می تواند با نیاز های خانوادگی تداخل کند نیز مشاوران شغلی می توانند نقش بسیار مهمی در ایجاد سازگاری بهتر شاغل با خانواده ایفا کنند.
در عین حال انطباق با برخی تبعات مشاغل سخت نظیر کار در محیط های پر خطر یا پر استرس نیز می تواند در حیطه خدمات مشاوران شغلی قرار داشته باشد.
رشد شغلی شما یک فرایند مربوط به عمر شماست که چه بدانید چه ندانید از وقتی که متولد می شوید شروع می شود.
عوامل زیادی روی تحول شغلی شما موثر است ، شامل علایق شما، توانایی هایتان، ارزش ها و شخصیت تان و زمینه ی رشدی تان و محیطی که در آن زندگی می کنید. مشاوره ی شغلی، فرایند کمک به شماست تا بتوانید خودتان را بشناسید، دنیای کاری که قرار است در آن شاغل باشید بشناسید و بتوانید بر اساس ویژگی های شخصیتی ، تحصیلی تان بهترین انتخاب را برای اشتغالتان انجام دهید.
تحول حرفه ای، چیزی بیش از تصمیم گیری صرف در مورد رشته تحصیلی و نوع شغلی است که قرار است بعد از فارغ التحصیلی انتخاب کنید. واقعیت این است که رشد و تحول شغلی یک فرایند عمری است؛ به آن معنا که در کل دوران زندگی تان، شما و شرایطتان تغییر می کنند و به دنبال آن نیازها و مقتضیات شغلی تان هم تغییر خواهند کرد و شما ناگزیر از تصمیم های مکرر و مداوم در مورد شغل تان هستید. با این نگاه، شغل و زندگی یکی محسوب می شوند. به این ترتیب هدف مشاوره شغلی فقط کمک به تصمیم گیری شغلی درست برای نیازهای فعلی تان نیست بلکه به شما کمک می کند تا دانش و مهارت کافی برای تصمیم های شغلی موثر در مورد آینده زندگی تان نیز پیدا کنید.
چه انتظاراتی می توانید از مشاورتان داشته باشید؟
- او به شما کمک می کند تا بفهمید که کی هستید و چه چیزی از رشته تحصیلی ، شغل و زندگی تان می خواهید.
- او به مثابه فرد متخصصی برای شما ایفای نقش می کند که شما بتوانید با او در مورد افکار، ایده ها، احساسات ، علایق تان در زمینه های انتخاب شغلی و تحصیلی صحبت کنید. تا به این وسیله بتواند به شما کمک کند احساسات و افکارتان را در این زمینه ها بازشناسی، دسته بندی و قابل استفاده کنید.
- به شما کمک می کند تا عواملی را که بر رشد شغلی تان، تاثیر مثبت می گذارند شناسایی کنید و بتوانید علایق، توانایی ها و ارزش هایتان را در این زمینه ارزشیابی کنید.
- به شما کمک می کند تا بتوانید منابع معتبری را برای جمع آوری اطلاعات در مورد انتخاب شغل و ارتقا و توسعه شغلی، بدست آورید.
- به شما کمک می کند تا بتوانید گام های بعدی را برای رشد شغلی و رسیدن به هدف های زندگی تان برنامه ریزی کنید.
چه کسانی به مشاوره شغلی نیاز دارند؟
از آنجایی که رشد و تحول شغلی یک فرآیند مداوم در طول زندگی است، مشاوره شغلی می تواند ، برای هر کس در هر سن و سالی و هر موقعیتی مفید باشد.
دانش آموزان دوره ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان، دانشجویان کلیه مقاطع دانشگاهی و حتی فارغ التحصیلان نیازمند این خدمات هستند. برخی از سوالات اصلی یا تعارض های جدی که ممکن است افراد برای پاسخ یابی و یا حل آنها به مشاوران شغلی مراجعه کنند، در زیر آمده است:
بررسی انتخاب های شغل و رشته
- ” من نمی دونم با زندگی ام چی کار باید بکنم”
- ” نمی دونم چه رشته ای را ادامه دهم”
- ” من انتخاب های شغلی ام محدود است، اما روزهای سختی را برای انتخاب بین آنها می گذارنم”
- ” من می دانم چه رشته را می خواهم، اما نمی دونم بعد از فارغ التحصیلی چه کار می تونم باهاش بکنم”
- من می دونم چه کار می خواهم بکنم، اما مطمئن نیستم که این رشته بهترین رشته برای این کار باشه”
- من می خواهم بدانم چه شغل هایی را با این رشته تحصیلی می توانم وارد شوم”
- من حس نمی کنم که به اندازه کافی در مورد شغل های مختلفی که لازم است در باره شون بدانم ، می دانم”
حل تعارضات تحصیلی و شغلی
- من موضوعات زیادی را دوست دارم، اما مطمئن نیستم کدام یکی از آنها آینده بهتری را دارد بنابراین دائم در حال تغییر رشته ام”
- “هیچکدام از کلاس هایم را دوست ندارم و هیچکدام از رشته های تحصیلی هم خیلی من را به شوق نمی آورد”
- ” من تجربه ی کاری خیلی زیادی دارم، و می خواهم یک مسیر شغلی جدید پیدا کنم که از همه مهارت هایی که دارم را بتواند به کار بگیرد.”
- ” من را برای رشته ای که دوست داشتم واردش شوم نپذیرفتند، حالا چه کار می توانم بکنم؟”
- “من رشته ام را خیلی دوست دارم اما این رشته بعدا برایم نون و آب نمی شه”
- “من همیشه فکر می کردم می توانم – شوم اما وقتی وارد این رشته تحصیلی شدم ، فهمیدم اون رو دوست ندارم.”
- “خانواده ام دوست دارند که من — شوم. اما من مطمئنم که آن را دوست ندارم”
و خیلی موارد دیگر…
خصوصیات مشاور شغلی؟
مشاور شغلی فردی است که حداقل دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد در رشته مشاوره با گرایش شغلی بوده و پس از کارآموزی نظارت شده زیر نظر یک متخصص مشاوره شغلی از “سازمان نظام روان شناسی و مشاوره کشور” مجوز فعالیت اخذ کرده است.
دکتر بهمن بهمنی؛ دکترای مشاوره، دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
